Жер шарының әр аймағында ауа-райы мен климаттың ерекшеліктері таңғаларлықтай түрлі. Кейбір жерлерде аптап ыстық жыл бойы үзілмесе, енді бірінде боран мен қар күнделікті құбылысқа айналған. Бұл алуан түрлілік табиғаттың құдіретін, сондай-ақ адамның бейімделу қабілетін паш етеді. Мақалада біз планетамыздың түкпір-түкпіріндегі ерекше климаттық және метеорологиялық құбылыстар туралы мәліметтерді ұсынамыз.
Әлемдегі ең құрғақ орын – Атакама шөлі
Оңтүстік Америкадағы Чили аумағында орналасқан Атакама шөлі – Жер бетіндегі ең құрғақ мекен. Бұл жерде кейбір аймақтарда бірнеше жүз жыл бойы бір тамшы жаңбыр жаумаған. Ғалымдар осы өңірде тіркелген жаңбыр туралы мәлімет бойынша, жылдық жауын-шашын мөлшері орта есеппен небәрі 1 мм-ден аспайды. Мұндай климаттық жағдай Марс планетасындағы ортаға ұқсас болып келеді. Сондықтан NASA мен басқа да агенттіктер бұл шөлді ғарыштық зерттеулерге дайындық базасы ретінде пайдаланады. Соған қарамастан, бұл аймақта бактериялар мен мүк тәрізді тіршілік түрлері өмір сүреді.
Жапон теңізі әсер ететін қарлы аймақ
Жапонияның Хонсю аралының солтүстік-батыс жағалауы – әлемдегі ең қарлы елді мекендердің бірі. Мұнда қыс кезінде теңізден келген ылғалды ауа Жапон Альпілеріне соқтығысып, мол мөлшерде қар жауады. Бұл аймақта қар туралы мәлімет таңғаларлық: кейбір жылдары қардың биіктігі 5 метрден асады. Бұл табиғи құбылыс Жапониядағы қысқы туризмнің дамуына себеп болды – тау шаңғысы мен онсэн демалыс орындары кеңінен таралған. Сонымен қатар, мұндай жағдайлар жергілікті инфрақұрылымға ерекше бейімделуді талап етеді. Тұрғындар жыл сайын жолдарды қардан тазартуға көп күш жұмсайды.
Африкадағы суық аймақтар
Көпшіліктің түсінігінде Африка құрлығы тек ыстықпен байланысты. Алайда, Эфиопия таулы қыраты, Марокконың Атлас таулары немесе Кениядағы Килиманджаро секілді аймақтарда ауа температурасы түнде нөлден төмен түсіп кетуі мүмкін. Бұл өңірлер туралы климат туралы мәлімет көбіне назардан тыс қалып жатады. Мысалы, Килиманджаро шыңын мәңгі мұз басып жатыр – бұл экватор маңындағы сирек кездесетін құбылыс. Осындай климаттық контраст Африканың табиғи алуан түрлілігін көрсетеді. Құрлықтың әр аймағы өзіндік ерекшелігімен таңғалдырады.
Үнді муссондарының қуаты
Үндістандағы муссон маусымы – әлемдегі ең маңызды климаттық құбылыстардың бірі. Маусым айынан бастап, Үнді мұхитынан келген ылғалды ауа құрлыққа қалың бұлттар мен нөсер жаңбыр әкеледі. Кейбір аймақтарда тәулігіне бірнеше жүз миллиметр жауын-шашын түседі, бұл ауыл шаруашылығы үшін үлкен маңызға ие. Бұл аймақтардағы жаңбыр туралы мәлімет шаруалар мен ғалымдар үшін ауа райын болжауда шешуші рөл атқарады. Сонымен қатар, муссон маусымы кезінде кейбір қалаларда тасқын қаупі артады. Бұл Үндістандағы халықтың өмір салтына тікелей әсер етеді.
Антарктиданың құрғақ әрі желді шөлдері
Антарктида – Жердің ең суық әрі ең желді құрлығы. Бұл жерде температура -80°C-қа дейін төмендеуі мүмкін, ал желдің жылдамдығы сағатына 300 км-ге жетеді. Көпшілік күтпеген бір факт – бұл материктің кейбір бөліктері шөлге жатады. Себебі жауын-шашын өте сирек түседі. Мұндағы қар туралы мәлімет бойынша, жауған қар жылдар бойы ерімей жиналып, ақыры қалың мұз қабатына айналады. Бұл жағдай Антарктиданы климаттық зерттеулер үшін ерекше зертханалық орта етеді. Мұнда алынған деректер жердің климаттық тарихын қалпына келтіруге мүмкіндік береді.
Исландиядағы ауа райының құбылмалылығы
Исландия – солтүстік Атлант мұхитындағы арал мемлекет, мұнда ауа райы өте жиі және күрт өзгереді. Бір күн ішінде мұнда күн шуағы, жаңбыр, жел және қар кезек-кезек ауысуы мүмкін. Бұл құбылыс Гольфстрим жылы ағысы мен арктикалық суық ағындардың түйісуінен туындайды. Жергілікті тұрғындар күн райының күрт ауысуына үйренгені соншалық – олар: «Егер ауа райы ұнамаса, 5 минут күтіңіз» деп әзілдейді. Туристерге әртүрлі ауа-райына арналған киім алып жүру ұсынылады. Мұндағы табиғат та осы өзгергіштікке сай – бір мезетте жасыл далалар мен мұздықтарды көруге болады.
Сахарадағы таңғаларлық суық түндер
Сахара шөлі – әлемдегі ең ыстық орындардың бірі ретінде танымал. Алайда, бұл аймақтың тағы бір ерекшелігі – түнде температураның күрт төмендеуі. Күндіз 45–50°C-қа жететін ыстық, түнде 0°C-қа дейін құлдырайды. Бұл күн радиациясының тікелей әсерінен және атмосферадағы ылғалдың аздығынан болады. Осындай климаттық айырмашылықтар шөл экожүйесіне бейімделген жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік ету тәсілдерін қалыптастырған. Туристер үшін бұл күтпеген жағдай болуы мүмкін – ыстық күннен кейінгі түнгі суық өз әсерін қалдырады.
Амазониядағы ылғалдылық рекордтары
Амазонка тропикалық орманы – әлемдегі ең ылғалды және ең тығыз өсімдікті мекендердің бірі. Мұнда жыл бойы жоғары температура мен ылғалдылық сақталады. Бұл аймақтағы ауа ылғалдылығы кейде 100%-ға жуықтайды, ал күн сайын нөсер жаңбыр жауады. Жаңбыр туралы мәлімет бойынша, Амазонка бассейніне жылына 2–3 метр жауын-шашын түседі. Бұл тұрақты ылғал климат флора мен фаунаның керемет әртүрлілігін қамтамасыз етеді. Алайда, бұл жағдай адамдар үшін күрделі – киім кеппейді, техника жиі істен шығады, ал жолдар лайға айналады.
Ауа-райы мен климат Жердің түрлі бөліктерінде әрқалай көрініс табады, бұл адамзат тіршілігінің әртүрлілігіне де ықпал етеді. Әрбір аймақ өзіне тән ерекшеліктерімен бірегей: кей жерде қар толастамаса, басқа бір жерде тамшы жаңбырды күтіп жылдар өтеді. Мұндай деректер табиғатты түсініп, оған бейімделуге көмектеседі. Ғылым мен технология дамыған сайын біз бұл құбылыстардың терең сырын ашуға бір қадам жақындай түсеміз.