Адамзат тарихында рухани және моральдық құндылықтарға айрықша ықпал еткен тұлғалар көп, бірақ олардың ішінде Конфуцийдің орны бөлек. Ол – адамгершілік пен парасаттылықты өмірлік қағидаға айналдырған Шығыс данышпаны. Оның идеялары мыңдаған жыл өтсе де өзектілігін жоғалтпай, адам болмысының мәнін түсінуге бағыт береді. Конфуций ілімі тек Қытай мәдениетіне ғана емес, бүкіл әлем өркениетіне зор әсер қалдырды. Ұлы ұстаздың даналық ойлары бүгінгі қоғамда да адам мен қоғам қарым-қатынасында бағыт-бағдар бола алады.
Конфуцийдің өмірі мен тұлғалық қалыптасуы
Болашақ ойшыл б.з.д. 551 жылы Қытайдың Лу аймағында дүниеге келген. Әкесі ерте қайтыс болғандықтан, Конфуцийді анасы қарапайым тұрмыста тәрбиеледі. Ол жастайынан білімге құштар болып, ежелгі дәстүрлер мен тарихты терең зерттеуге ұмтылған. Кейін ол мемлекеттік қызметте жұмыс істеп, ел басқаруда әділдік пен адамгершілік қағидаларын ұстануға тырысты.
Уақыт өте келе Конфуций саясаттағы әділетсіздік пен хаостың себебі адамдық қасиеттің әлсіреуінен деп түсінді. Осылайша, ол қоғамды моральдық тәрбие арқылы түзету идеясын ұсынды. Бұл көзқарас оның ілімінің өзегіне айналды.
Конфуций ілімінің негізгі қағидалары
Конфуцийдің ілімі — адамгершілік пен рухани үйлесімге негізделген философиялық жүйе. Ол адамның өзін-өзі жетілдіруі мен қоғам алдындағы жауапкершілігіне ерекше мән берген.
- Адамгершілік (жэнь) – адам бойындағы ең жоғары қасиет. Конфуций әрбір адам өз жүрегінде ізгілік пен жанашырлықты сақтауы тиіс деп үйретті. Басқаларға құрметпен қарау – рухани жетілуге бастайтын жол.
- Әділдік (и) – дұрыс шешім қабылдау мен моральдық жауапкершіліктің белгісі. Нағыз әділ адам жеке пайдасын емес, қоғамның игілігін ойлайды.
- Құрмет пен әдеп (ли) – тәртіп пен мәдениеттің негізі. Адамның сөйлеу мәнері мен мінез-құлқы оның ішкі мәдениетін көрсетеді.
- Білімге ұмтылу (чжи) – ақыл мен даналықтың бастауы. Конфуций адам өмір бойы үйренуді тоқтатпауы керек деп санаған.
- Адалдық (син) – сенім мен шынайылықтың көрсеткіші. Өз сөзіңе берік болу – нағыз мінездің белгісі.
Бұл қағидалар арқылы ойшыл адамдар арасындағы қарым-қатынасты үйлесімді етуге және қоғамды ізгі жолға бағыттауға тырысты.
Конфуций нақыл сөздері мен дәйексөздер
Ұлы ұстаздың даналық ойлары қысқа болса да, терең мағынаға толы. Конфуций нақыл сөздері ғасырлар бойы адамдардың мінез-құлқы мен өмірлік ұстанымына әсер етіп келеді.
- «Адамның ұлылығы оның байлығында емес, мінезінде»;
- «Білген адам сөйлейді, данагөй адам үндемейді»;
- «Өзіңді жеңе білу – ең үлкен жеңіс»;
- «Әрбір ісіңді жүрегіңмен жаса, сонда өкінбейсің»;
- «Өткенді зерттеп, жаңаны түсінген адам ғана ұстаз бола алады».
Бұл дәйексөздер адамға өзін-өзі жетілдірудің, ақыл мен сабырдың маңызын ұғындырады. Конфуцийдің ойлары тек жеке тұлғаның емес, тұтас қоғамның дамуына бағытталған.
Конфуцийдің шәкірттері мен мұрасының жалғасуы
Конфуцийдің ілімі оның ізбасарлары арқылы кейінгі ұрпаққа жетті. Шәкірттері ұстаздың ойларын жүйелеп, «Лунь Юй» атты еңбекте жинақтады. Бұл кітапта ұстаздың өмірлік қағидалары, диалогтары мен кеңестері қамтылған.
Ойшылдың идеялары кейіннен мемлекеттік идеологияның негізіне айналды. Қытай, Корея, Жапония және Вьетнам мәдениетінде конфуцийшілдік ілімі қоғамның моральдық тірегіне айналды. Ол адамдарды білімге, еңбекқорлыққа және өзара сыйластыққа үндеді.
Конфуций ілімінің қазіргі заманға әсері
Бүгінгі жаһандану дәуірінде де Конфуцийдің көзқарастары өз маңызын жоғалтқан жоқ. Оның ілімін қазіргі психология, педагогика және менеджмент салаларында да қолдануға болады.
- адамдар арасындағы сенім мен сыйластықты арттыру;
- көшбасшылық пен жауапкершілік мәдениетін дамыту;
- қоғамдағы моральдық құндылықтарды сақтау;
- білім мен еңбектің қадірін арттыру.
Конфуцийдің идеялары заманауи қоғамға да рухани бағдар береді. Ол адамдарды қарапайымдылыққа, шыдамдылыққа және өз әрекеттеріне сын көзбен қарауға үйретеді.
Конфуций ілімінен үйренуге болатын сабақтар
Ұлы ұстаздың ойлары тек философиялық ілім емес, өмірлік тәжірибеге айналған ақыл-кеңес іспетті.
- Әр адам өзінен бастауы керек. Конфуцийдің пікірінше, қоғамды түзетудің жолы – жеке адамның өзін түзеуі.
- Сөз бен істің үйлесімі маңызды. Айтқан сөзің мен әрекетіңнің бірлігі – сенім мен беделдің кепілі.
- Қиындықты сабырмен қабылдау. Нағыз дана адам кез келген сынақта сабыр сақтай біледі.
- Білімнің шегі жоқ. Конфуций адам өмір бойы үйреніп, өзін дамытуы қажет екенін ерекше атап өткен.
- Рухани тазалық – бақыттың бастауы. Жүректегі тыныштық пен мейірім адамды нағыз еркін етеді.
Бұл ойлар кез келген заман мен қоғам үшін өзекті болып қала береді.
Конфуций – даналық пен адамгершіліктің символы. Оның ілімі адамзатқа рухани бағыт-бағдар беріп, өмірдің мәнін түсінуге көмектеседі. Ұлы ойшылдың философиясы адамның ішкі әлемін тәрбиелеуге, ізгілік пен әділдікті сақтауға шақырады.
Конфуцийдің мұрасы — тек өткеннің емес, бүгіннің де шамшырағы. Оның дәйексөздер арқылы айтқан ойлары бізге рухани байлықтың материалдық құндылықтан жоғары екенін еске салады.
Келе, https://akyldy.kz/ интернет-журналынан қазақ тілінде көптеген қызықты нәрселерді білуге болатынын атап өткен жөн. Бұл сайтта Конфуций нақыл сөздері мен басқа да ұлы ойшылдардың даналық ілімдерімен танысып, рухани көкжиегіңізді кеңейтуге мүмкіндік аласыз.